Hij is misschien wel meer controversieel dan succesvol. En dat is nog behoorlijk lastig, gezien het succes wat hij tot nu toe in zijn trainerscarrière gewonnen heeft. Alle landelijke hoofdprijzen in vier landen werden minimaal één keer gewonnen, daarnaast won Jose Mourinho ook nog twee keer de UEFA Cup/Europa League en even zo vaak de Champions League. Heel veel trainers zouden wereldwijd op handen gedragen worden bij zo’n karrevracht aan prijzen. Mourinho weet echter een zo mogelijk langere lijst aan ruzies, incidenten en controverse te creëren. Bovendien legt Mourinho de belangrijkste filosofieën van zijn voornaamste leerschool neer, zodra hij op eigen benen staat en besluit hij een visie te ontwikkelen, die haaks staat op die van de meeste topcoaches. Het belangrijkste fundament onder dat verschil: de meeste trainers willen winnen met goed spel, voor Mourinho telt alleen de winst.
In tegenstelling tot de trainerscarrière van José Mourinho stelt zijn carrière als speler niet zo heel veel voor. De voetballer Mourinho had als droom om, net als zijn vader, het Portugees elftal te halen, maar kwam niet verder dan zeven seizoenen in de marge van het Portugees voetbal. In 1987 hing hij zijn voetbalschoenen aan de wilgen en waagde hij zich aan een loopbaan als coach. Hij ontwikkelt zich door de jaren heen als een tacticus die gelooft dat de basis van succes gelegd wordt met een versterkt middenveld en, in tegenstelling tot vrijwel alle andere toptrainers, meer waarde hecht aan voetballen vanuit de reactie dan vanuit dominantie in balbezit. Die visie is op zichzelf al opvallend, maar wordt nog opvallender als je de loopbaan van de The Special One onder de loep neemt en ziet waar hij zijn voornaamste lessen als trainer heeft geleerd.
Bobby Robson and Jose Mourinho at Barcelona. pic.twitter.com/nqZU9083Vw
— 90s Football (@90sfootball) January 2, 2021
Bobby Robson
José Mário dos Santos Mourinho Félix begon in 1987 als jeugdtrainer bij Vitoria Setubal en is vijf jaar later assistent bij Ovarense als Bobby Robson wordt aangesteld bij Sporting Portugal. De Engelsman stuit in zijn zoektocht naar iemand die als tolk kan fungeren op Mourinho en neemt de jonge Portugese trainer onder zijn hoede. De samenwerking bevalt dusdanig goed dat Robson zijn assistent op sleeptouw neemt, eerst bij FC Porto en daarna bij Barcelona, waar Robson Johan Cruijff opvolgt. Na één seizoen wordt Robson vervangen door Louis van Gaal, Mourinho blijft echter aan als assistent bij de club waar oogstrelend en aanvallend voetbal minstens zo belangrijk is als succes. Als assistent van Van Gaal heeft Mourinho niet alleen een fantastische leerschool, maar krijgt hij ook steeds meer verantwoordelijkheden. In 2000 keert hij echter terug naar Portugal om Jupp Heynckes te assisteren bij Benfica. Omdat de Duitser na vier speelronden al de laan uit wordt gestuurd, staat Mourinho voor het eerst, als interim, op eigen benen. Drie maanden later is hij voor het eerst in zijn carrière voorpaginanieuws in alle Portugese sportkranten.
Presidentsverkiezingen
Mourinho doet het prima bij Benfica, als in december van 2000 de presidentsverkiezingen bij de club ongeveer gelijk vallen met de derby tegen aartsrivaal Sporting Portugal. Terwijl de supporters een nieuwe president (met een uitgesproken voorkeur voor een andere hoofdtrainer dan Jose Mourinho) kiezen, wint Mourinho de stadsderby met 3-0. Hij besluit daarop om bij de nieuwe president om contractverlenging te vragen, krijgt een negatief antwoord op die vraag en dient vervolgens per direct zijn ontslag in. Omdat hij in de twee seizoenen erna het bescheiden Uniao Leiria naar de subtop van de Portugese competitie weet te loodsen, is de opgaande lijn weer snel gevonden.
A short thread of Mourinho's managerial years through pictures.
Benfica (2000) pic.twitter.com/XEDszRtX2j
— J (@MourinhoPics) January 26, 2021
Nadat hij in zijn eerste seizoen vierde eindigt met Leiria, wordt hij halverwege zijn tweede jaar weggeplukt door FC Porto. De topclub draait een rampzalig seizoen, waarin het, onder andere, de ploeg van Mourinho (derde) boven zich moet dulden. Ondanks het feit dat het gat met de bovenste plaatsen enorm is, belooft Mourinho dat hij met Porto voor het kampioenschap gaat na het lopende rampseizoen. Hij maakt niet alleen die belofte waar, maar pakt ook nog de Portugese beker en de UEFA Cup in 2003 en legt in het seizoen erna ook direct beslag op de Portugese Supercup. Het grootste succes moet dan nog komen, want Porto wordt niet alleen voor het tweede seizoen op rij kampioen, maar wint ook nog de Champions League, Porto was met 3-0 te sterk voor een andere verrassende finalist: AS Monaco. Het zou voor Mourinho een geweldige afsluiting zijn van een zeer succesvolle periode in de Portugese havenstad, hij vertrekt naar Chelsea voor zijn eerste buitenlandse klus als hoofdtrainer.
Prijzenpakker
Ook op Stamford Bridge rijgt Mourinho de prijzen (twee landstitels, een FA Cup, twee keer de League Cup en eenmaal het Charity Shield) aaneen, maar hij baart vooral opzien door zijn optredens in de media. Al tijdens de voorbereiding op zijn eerste seizoen verwerft hij zijn bijnaam “The Special One.” Verder ligt hij regelmatig in de clinch met Arsene Wenger. Het zou de eerste van vele botsingen zijn die Mourinho heeft met liefhebbers van mooi voetbal. Liefhebber Wenger laat zich regelmatig negatief uit over het negatieve spel van de Portugese prijzenpakker, Mourinho countert de kritiek standaard met het feit dat de Franse romanticus met Arsenal wel applaus oogst, maar nooit een tastbare prijs wint. Als clubeigenaar van Chelsea, Roman Abramovitsj, aan het begin van het derde seizoen van Mourinho de kritiek van Wenger deelt, leidt dat tot onenigheid en uiteindelijk het vertrek van Mourinho.
"I am José Mourinho and I don’t change. I arrive with all my qualities and my defects.” – José Mourinho.
Never change boss. pic.twitter.com/gIjp2J6rS1
— T (@TahaFTBL) April 5, 2021
Een seizoen later duikt Mourinho op in Italie, waar hij met Internazionale in twee seizoenen tijd niet alleen vijf prijzen wint, maar bovenal door zijn spelers, waaronder Wesley Sneijder, op handen wordt gedragen. Net als bij Porto vertrekt Mourinho ook bij de Nerazzuri door de voordeur en met winst in de Champions League als uitsmijter. Verder wordt hij twee keer kampioen en wint hij de Italiaanse beker en Supercup. Mourinho verhuist van Italie naar Spanje, waar hij uiteindelijk drie seizoenen hoofdtrainer zou zijn van Real Madrid.
Conflicten
In die drie seizoenen weet Mourinho alle drie de Spaanse hoofdprijzen te winnen, maar strandt De Koninklijke in de Champions League telkens in de halve finale. Ook geeft hij in totaal meer dan 163 miljoen Euro uit aan nieuwe spelers, raakt hij een aantal keren in opspraak, waarbij de opdracht aan twee spelers om bewust een gele kaart te pakken in het uitduel tegen Ajax, zodat ze geschorst zijn in de laatste groepswedstrijd en met een schone lei aan de knock-outfase kunnen beginnen en een ruzie met Tito Vilanova tijdens El Classico (Mourinho prikt de assistent van Barcelona in het oog en noemt hem na de wedstrijd in een interview Pito, een Spaans schuttingwoord voor penis) het meest in het oog springen. Mourinho maakt wel drie seizoenen vol in Estadio Bernabeu, maar het laatste seizoen verloopt moeizaam en kent vooral veel conflicten tussen Mourinho en zijn spelers.
Mourinho keert terug bij Chelsea, maar houdt het daar, ondanks het kampioenschap en de League Cup in zijn eerste seizoen, niet langer dan anderhalf jaar uit. Ook bij zijn volgende werkgever, Manchester United, wint hij wel de League Cup, het Charity Shield en de Europa League, maar eindigt het avontuur met een ontslag na teleurstellende resultaten. Sinds november 2019 is Mourinho werkzaam bij Tottenham Hotspur, waar hij de ontslagen Mauricio Pochettino opvolgde. Het is een huwelijk wat tot nog toe vooral heeft geleid tot het ultieme conflict in de carrière van The Special One: die tussen romantiek en resultaten. De supporters van de club uit Londen vinden goed voetbal minstens zo belangrijk als zilverwaar, zij zien hun trots geleid worden door een trainer wiens visie haaks staat op hun voetbalbeleving. Bovendien mist Spurs de financiële armslag om het gat met de topclubs in Engeland te dichten, waardoor de kans op prijzen veel kleiner is dan bij de andere clubs waar Mourinho heeft gewerkt. De kans dat The Special One een zelfde stunt met Tottenham bewerkstelligd als met Porto en Internazionale is dus klein. Niettemin is de carrière van de Portugese toptrainer groots en meeslepend te noemen. Mourinho heeft nog de wens om ooit bondscoach te worden van Portugal of Engeland. Mocht één van beide landen hem willen aanstellen, dan weten ze hoe ze een moeilijke tijd kunnen vermijden, bovendien zou het zomaar eens een grote prijs kunnen opleveren.